Celine Sciamma podczas tegorocznej edycji Festiwalu Kamera Akcja dała się poznać jako reżyserka zajmująca się złożonymi relacjami międzyludzkimi oraz pytająca o różne oblicza kobiecej tożsamości. Zwłaszcza jeśli ta próbuje być konstruowana na buncie przeciw społecznym czy – ściślej mówiąc – rodzinnym oczekiwaniom. W Chłopczycy główną rolę odkrywa transseksualna bohaterka, która próbuje ukryć swoje żeńskie przymioty i w gronie nowych znajomych być postrzegana jako chłopak. Z kolei w Portrecie kobiety z ognia, której akcja osadzona jest w XVIII wieku, mamy bohaterki, które zawiązują między sobą siostrzaną nić, pozwalającą im przetrwać w tym patriarchalnym świecie.
Choć opowieść dotyczy wyjątkowej relacji, jaka łączy malarkę i portretowaną – jest szczególna nie ze względu na homoseksualne relacje, lecz z powodu kryjącej się w niej przewrotności. Marianne ma namalować portret Heloizy dla jej mediolańskiego kandydata na męża – jeśli portret się spodoba, wówczas dojdzie do ślubu. Heloiza, która po śmierci siostry musiała wrócić z klasztoru i przejąć los zmarłej, jest rozgoryczona planami matrymonialnymi, czemu daje wyraz, odmawiając pozowania poprzedniemu malarzowi. Jej wypowiedzi przekonują, że życie w klasztorze zapewnia kobietom możliwość samorozwoju, dzięki bibliotece i muzyce, czego w małżeństwie może nie zaznać – jest skazana na łaskę męża. Nieświadoma prawdziwego celu wizyty Marianne Heloiza coraz bardziej fascynuje się nią, a gdy poznaje prawdę, podejmuje decyzję, której nikt po niej się nie spodziewał. Za jej zgodą na pozowanie nie kryje się rezygnacja, lecz pragnienie, by malarka ją dobrze poznała. Przewrotność tego zachowania tkwi w tym, że im lepiej Marianne poznaje towarzyszkę, tym lepiej ją portretuje, a dobry portret zwiększa szansę mariażu, co z kolei zbliża obie bohaterki do nieuchronnego rozstania.
Przewrotności w tym filmie jest więcej, choćby tu wspomnieć scenę aborcji: służąca poddająca się zabiegowi leży na łóżku obok niemowlaka, który ociera jej łzy. Sytuacja Sophie najdotkliwiej pokazuje ówczesną sytuację kobiet i wyzwań, jakie przed nimi stoją – sposoby na pozbycie się niechcianego dziecka ze współczesnej perspektywy momentami bawią, ale równocześnie przypominają, ile wieków musiało minąć, aby kobieta mogła bezpiecznie rozwiązać ten problem. Siostrzeństwo jest wielopoziomową odpowiedzią na skutki patriarchatu. Począwszy od wsparcia kobiet w kryzysowych sytuacjach, w jakich znalazła się Sophie, przez intymną relację osładzającą małżeńskie posłannictwo, po próbę rekonstrukcji przeżyć intelektualnych – tu muzycznych – których kobietom sprowadzonym do roli kury domowej brakuje. Scena śpiewających i grających własnym ciałem kobiet robi należy do najbardziej zmysłowych i przejmujących w tym filmie.
Nie muszę pisać o malarskich kadrach, bo w wypadku dzieła o artystycznej twórczości nie mogło być inaczej. Natomiast niewątpliwym atutem tego filmu jest sposób oddziaływania na widza. Z jednej strony magnetycznie przyciąga jego uwagę, by artystycznym okiem spoglądał na sylwetki postaci czy fakturę materiałów, z drugiej zaś przez cały czas towarzyszy mu uczucie niepokoju, z napięciem obserwujemy poczynania bohaterek, czekając, aż wydarzy się coś przełomowego. Wizualnie jest nie tylko ładny, ale też fascynujący, dzięki czemu bez znudzenia można przez kilka ostatnich minut filmu wpatrywać się w twarz bohaterki, bez trudu odczytując całą gamę uczuć towarzyszących jej w odbiorze przedstawienia operowego. Mimo to uważam, że kilka ostatnich scen opowiadających przyszłość obu kobiet jest niepotrzebnym dopowiedzeniem – trzaśnięcie drzwiami domu Heloizy stanowiłoby mocne i wymowne zamknięcie opowieści, nawiązujące do konwencji kina grozy.
Magnetyczne, zmysłowe, kameralne kino.
Ocena: 8/10
1 thought on “FKA: Portret kobiety w ogniu, reż. Celine Sciamma”