Kultura japońska dla Zachodu wydaje się całkowicie zagadkowa, trudna do pojęcia. Przy tym fascynująca, ale też budząca pewne obawy, jak się w niej odnaleźć, zwłaszcza gdy przyjdzie nam z Japończykami współpracować, bowiem wobec etykiety sięgającej niekiedy tysiącletniej tradycji nie da się polegać na naszej europejskiej czy amerykańskiej intuicji. A wiem, o czym mówię, bo przez rok dzielenia pokoju z Japonką przekonałam się, że w przeciwieństwie do sytuacji z cudzoziemcami pochodzącymi z krajów Zachód, nie da się od razu domyślić znaczenia pewnych gestów wykonywanych przez Azjatów. Ale ta nasza różnorodność jest właśnie najciekawsza.
Aby jednak dobrze rozpoznać intencję i charakter zachowania naszych Japońskich współlokatorów, współpracowników itp., warto sięgnąć po Etykietę japońską – kulturoznawczy poradnik, który przybliża nam język japoński, historię i kulturę kraju. Autorzy zaczynają od przywołania najważniejszych zasad językowych, pokazania jak tworzy się wyrazy i jak się wymawia poszczególne sylaby, gdyż japoński to język, który opiera się na różnych połączeniach sylabowych. Opanowanie ich wymowy to klucz do udanej konwersacji, nawet tej na najbardziej podstawowym poziomie. Ponoć najłatwiej z fonetyką japońską mają osoby posługujące się językiem hiszpańskim, gdyż głoski w obu językach wymawia się niemal identycznie. Na końcu książki znajduje się podręczny spis najbardziej przydatnych zwrotów japońskich, których znajomość na pewno pomoże w kontaktach, nawet jeśli głównie będziecie operować językiem angielskim. I tu taka ciekawostka, jak do wielu innych języków, tak i do japońskiego przeszło sporo angielskich słów, tylko są inaczej wymawiane, zgodnie z sylabiczną fonetyką japońską, np. Wi-Fi to wai fai (łai-faj), a sieć to Uebu (łe-bu).
Wspomniałam, że poradnik ten przybliża historię Japonii. Tak naprawdę tej historii jest tutaj niewiele, poznajemy jej tyle, ile jest nam to potrzebne do zrozumienia genezy etykiety japońskiej i poznania źródeł określonych rytuałów, np. ceremonii parzenia herbaty, której picie zostało rozpowszechnione przez cesarza Shomu w VIII w. n.e. Na książkę składa się 40 krótkich rozdziałów, opisujących w sposób praktyczny różne sytuacje codzienne i okazjonalne, w których możemy się znaleźć i jak powinniśmy się wówczas zachować, np. kiedy powinniśmy się ukłonić; co zrobić, kiedy Japończyk wyciąga wizytówkę zamiast dłoni na powitanie; jaką sumę pieniędzy sprezentować młodej parze, a jaką zmarłemu; czy można Japończyka zaprosić na randkę i kto ma zapłacić za kolację; jak zachowywać się w termach, a jak w prywatnym domu… Ze wszystkich opisanych zwyczajów najbardziej zaskoczyło mnie przynoszenie koperty z pieniędzmi na pogrzeb, nie dotarłam do informacji, czy te koperty są chowane wraz ze zmarłym, czy po prostu pokrywają koszty ceremonii. I trochę zaskoczyły mnie zasady panujące w komunikacji miejskiej. O ile bardzo zazdroszczę im respektowania ciszy podczas podróży, tj. wyciszenie telefonu komórkowego i nieprowadzenie głośnych rozmów (w Polsce to jest chyba niemożliwe do zastosowania), o tyle czułam się nieco poirytowana poradą: jak wsiądziesz to pociągu czy innego środka komunikacji stań przy drzwiach, byś mógł łatwo wyjść. Rozumiem jej intencję, ale ona ma mało wspólnego z dobrym wychowaniem, a tym bardziej z japońską dbałością o harmonię, która jest tak ważna, że człowiek poświęca samego siebie, byle inni nie czuli się z jego powodu niekomfortowo. To jest zasada, którą praktykuje większość polskich pasażerów i owocuje tym, że do tramwaju czy autobusu wejść się nie da albo jest to możliwe po chamskim przepychaniu się do środka. Równocześnie autorzy doradzają, że kiedy stoisz w kolejce do pociągu, a inni się przepychają, to należy ich przepuścić. Zasady pełne sprzeczności…
Etykieta japońska autorstwa dwóch znawców kultury japońskiej Boye’a Lafayette’a De Mente’a i Geoffa Bottinga to zwięzły i praktyczny podręcznik dobrych manier, napisany przystępnym językiem, ułatwiający odnalezienie się w kulturze Kraju Kwitnących Wiśni. Moim zdaniem, dla osób wyjeżdżających do Japonii po raz pierwszy jest to pozycja obowiązkowa.